Cross-examinations #2

How Much Fascism?

05.10 — 11.11.12

Groepstentoonstelling

Samengesteld door Mihnea Mircan en What, How & for Whom/WHW

Deelnemende kunstenaars Lawrence Abu Hamdan, Judith Hopf, Sanja Ivekovic, Gert Jan Kocken, Thomas Kvam, Avi Mograbi, Wendelien van Oldenborgh, Cesare Pietroiusti, Lidwien van de Ven en Zelimir Zilnik

Deze groepstentoonstelling gaat op zoek naar vormen van georganiseerde en bij wet vastgelegde intoleranties die de hedendaagse maatschappij binnendringen en een spanningsveld creëren tussen democratie en een van haar tegenhangers: het fascisme.

Het project How Much Fascism?, opgestart in 2011 door het curatorencollectief WHW uit Zagreb, vindt zijn inspiratie in een aantal uitspraken die filosoof en politiek activist Rastko Mocnik deed in zijn gelijknamig boek uit 1995. In het midden van het uiteenvallen van Joegoslavië, verbond Mo?nik de toenmalige conflicten en de opkomst van het fascisme in het gebied “van de Adriatische zee tot in Siberië” aan de ingrijpende gevolgen die het ontstaan en de consolidatie van kapitalisme in de periferie van West-Europa met zich meebrachten. Gelijktijdig met het ontstaan van verschillende nieuwe en op nationalistische ideologieën en de vrije markt gebaseerde staten, beschreef Mo?nik de contouren van het anti-antifascisme dat de politieke constructies en hun culturele beleid met racistische ondertonen aanstuurde. De comfortabele relatie tussen kapitalisme en democratie – een relatie die in het Westen de standaard werd vlak na de Tweede Wereldoorlog – onderging een aantal dramatische wijzigingen in deze nieuwe context, waar liberalisme samenhokte met autoritaire of zwaar nationalistische regimes. Het gevolg is dat sinds het begin van de 21ste eeuw het in West-Europa aanvaarde uitgangspunt dat democratie en kapitalisme hand in hand gaan steeds meer aan geloof inboet. De symptomen die Mo?nik beschreef in de ‘periferieën’ van het Westen, blijken een steeds belangrijkere rol te spelen in de kern van de Westerse liberale democratie.

Hoeveel Fascisme?

In 1995 suggereerde Mocnik dat we onszelf niet langer moeten afvragen of ‘nieuw lokaal populisme’, ‘nieuw fascisme’ en ‘nieuw extreem-rechts’ onze hedendaagse politiek besturen, maar wel hoeveel ze dat doen. Daarvoor moeten we niet alleen kijken naar de open manifestaties van fascisme, maar hun ideologie afwegen tegen de veranderende definities van de democratie zelf. Belangrijker nog, volgens curatorencollectief WHW, moeten we onze aandacht in toenemende mate toespitsen op het ‘stille fascisme’ dat steeds normaler lijkt te worden door systematisch gebruik van (passief) geweld dat onze wetten en alledaagse administratie binnensluipt. Daarbij moeten we een inschatting maken van de onderdrukkingsmechanismen en verschillende symptomen van hedendaags fascisme die momenteel als onvermijdelijke pragmatische noodzakelijkheden worden voorgesteld. Sinds 1995, de periode waarin Mocnik zijn teksten schreef, is de toestand in Europa jammerlijk verslechtert. Als voorbeeld kan men het Berlusconisme nemen, “een functioneel en postmodern equivalent van het Fascisme”, of het feit dat West-Europese democratieën voor de eerste keer sinds WWII mensen uit hun land zetten op basis van hun etniciteit, zoals recent duidelijk werd bij de uitwijzing van Bulgaarse en Roemeense Roma uit Frankrijk. Het basisidee uit Mo?niks teksten blijf tot op vandaag relevant: de vraag is niet “Fascisme, ja of nee?”, maar “hoeveel kan een democratie tolereren om goed te blijven functioneren?”. Recent nog benadrukte de filmmaakster en schrijfster Hito Steyerl in een artikel dat men dit soort van vragen kwantitatief moet trachten te beantwoorden: “Hoeveel haren moet men verliezen om kaal te zijn?” of in politieke termen: Hoeveel beschaving kan de publieke ruimte verliezen zonder te vervallen in fascisme? In hoeveel angst mogen minderheden leven en hoeveel radicale en neoliberale verarming is acceptabel in een samenleving om nog in aanmerking te komen voor de titel ‘democratie’?

Over de tentoonstelling

De tentoonstelling brengt uiteenlopende details en gefragmenteerde verhaallijnen – de kortsluitingen tussen het bijzondere en het universele dat Mocnik als emblematisch beschouwde voor ideologische actie en presenteert een reeks van case studies waarin lokale bijzonderheden worden afgewogen tegen bredere sociale veranderingen. De werken in de tentoonstelling wegen artistieke ‘agency’ – de mogelijkheid om te handelen - af tegen politieke manifestaties die kunnen bekeken worden als voorbeelden van een comeback van het fascisme, zoals de opkomst van nationalistische sentimenten en anti-immigratiewetgeving, de normalisering van oorlog en excessief geweld en talloze voorbeelden waarin de dagdagelijkse administratie en de verplichte gedachtepatronen (de basis vormen van de autoritaire regimes van morgen.

BAK Utrecht toont een ander hoofdstuk van hetzelfde project

Een ander hoofdstuk van deze tentoonstelling speelt zich af in BAK – Basis voor actuele kunst Utrecht van 29 september tot en met 23 december, met werk van Burak Delier, Etcétera…, Avi Mograbi, Marina Naprushkina, Trevor Paglen, Cesare Pietroiusti, Jonas Staal, Mladen Stilinovic, SUPERFLEX, Milica Tomic, en Lidwien van de Ven. In BAK is dit project een onderdeel van het langlopende onderzoeksproject FORMER WEST, dat ondersteund wordt door de Mondriaan Stichting en het EU Cultuur Programma.

Meer info op www.bak-utrecht.nl of www.formerwest.org.

Over What, How & for Whom/WHW

What, How & for Whom/WHW begon met dit project in 2011 in Bergen Kunsthall (Noorwegen) met de tentoonstelling Details en handelde over hedendaagse manifestaties van fascisme. Het project ontwikkelt zich over een tweejarige periode en is getiteld Beginning As Well As We Can (How Do We Talk About Fascism?). Het bevat een reeks activiteiten die gepland staan tussen 2012 en 2014, in samenwerking met Tensta Konsthall, Stockholm en Grazer Kunstverein, Graz.


Dit project werd mede mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds en het Office for Contemporary Art van Noorwegen.
Met de steun van het Culture Programme van de Europese Unie.

Locatie Extra City - Antwerpen-Noord, Tulpstraat 79, 2060 Antwerpen